Ֆյոդոր Դոստոևսկի | Ոճիր և պատիժ | համառոտ

XIX –րդ դարի 60-ական թթ.: Պետերբուրգի աղքատ շրջան, որ հարում է Սեննայա հրապարակին: Նախկին ուսանող Ռոդիոն Ռասկոլնիկովը դուրս է գալիս իր խղճուկ կացարանից և գալով պառավ վաշխառուի մոտ, որին պատրաստվում է սպանել, գրավադրում է վերջին արժեքավոր իրը: Վերադարձի ճանապարհին մտնում է գինետուն, որտեղ ծանոթանում է աշխատանքը կորցրած հարբեցողի՝ նախկին չինովնիկ Մարմելադովի հետ: Սա պատմում է, որ թոքախտը, աղքատությունը և իր հարբեցողությունը ստիպել է կնոջը՝ Կատերինա Իվանովնային, հասարակաց տուն ուղարկել Սոնյային: Սոնյան Մարմելադովի դուստրն է առաջին կնոջից:

Հաջորդ առավոտ Ռասկոլնիկովը ստանում է նամակ գավառից: Մայրը հաղորդում է նրան, թե ինչ դժվարություններ ու վիրավոնանքներ է կրել Ռոդիոնի կրտսեր քույրը՝ Դունյան, այլասերված կալվածատեր Սվիդրիգայլովի տանը: Մայրը և քույրը շուտով ժամանում են: Դունյան պատրաստվում է ամուսնանալ հաշվենկատ գործարար Լուժինի հետ, որը մտադիր է կառուցել ամուսնությունը ոչ թե սիրո, այլ հարսնացուի աղքատության և կախյալության վրա: Մայրը հույս ունի, որ Լուժինը նյութապես կօգնի իր որդուն ավարտել համալսարանը:

Մտածելով այն զոհողությունների մասին, որոնց ստիպված են դիմել Սոնյան և Դունյան, Ռասկոլնիկովը որոշում է սպանել վաշխառու պառավին՝ չար «ոջիլին»: Չէ՞ որ նրա փողի շնորհիվ հնարավոր կլինի օգնել հարյուրավոր-հազարավոր պատանիների և աղջիկների: Երազ է տեսնում իր մանկությունից: Տեսնում է, թե ինչպես են մահու չափ ծեծում ձիուն և մտքերը արյունոտ ոճիրի մասին թուլանում են:

Եվ, այդուհանդերձ, Ռասկոլնիկովը կացնով սպանում է «գարշելի պառավին», իսկ նրա հետ միասին նաև պառավի հեզ քրոջը՝ Ելիզավետային, որը բնակարան էր վերադարձել անհարմար պահի և դարձել սպանության վկա: Հրաշքով աննկատ  հեռանալով սպանության վայրից՝ Ռասկոլնիկովը թաքցնում է գողացած թանկարժեք իրերը պատահական մի տեղ՝ անգամ չպարզելով դրանց արժեքը:

Շուտով նա սկսում է նկատել, որ իր և մյուս մարդկանց միջև գոյանում է օտարություն: Հիվանդանալով ապրումներից՝ նա չի կարողանում, այդուհանդերձ, մերժել համալսարանական ընկերոջ հոգածությունը: Ընկերոջ և բժիշկի զրույցից իմանում է, որ սպանության մեղադրանքով կալանավորված է ներկարար Միկոլկան՝ գյուղացի երիտասարդը: Ցավագին արձագանքելով սպանության մասին զրույցներին՝ նա ինքն է կասկածներ հարուցում իր դեմ:

Նրան այցելած Լուժինը ցնցված է սենյակի աղքատությամբ: Նրանց զրույցը վերաճում է վեճի: Ռասկոլնիկովին հատկապես վիրավորում է Լուժինի «խոհեմ էգոիզմից» օգուտներ քաղելու հեռանկարը:

Թափառելով Պետերբուրգի փողոցներով՝ երիտասարդը տառապում է իր օտարացումից և արդեն գրեթե պատրաստ է հանձնվել իշխանություններին և խոստովանել մեղքը, երբ հանկարծ տեսնում է կառքով ճզմված մարդու: Դա Մարմելադովն է: Կարեկցանքից Ռասկոլնիկովը մահացածի վրա է ծախսում վերջին դրամը: Դիակը տանում են տուն, կանչում են բժիշկ: Ռոդիոնը ծանոթանում է Կատերինա Իվանովնայի և ծախու կնոջ զգեստ հագած Սոնյայի հետ: Այս արարքի շնորհիվ հերոսն իրեն դարձյալ մարդկանց հասարակության անդամ է զգում: Սակայն իր բնակարանում հանդիպելով ժամանած մորը և քրոջը՝ մեռած է զգում իրեն նրանց սիրո համար և կոպտորեն վռնդում է նրանց: Նորից միայնակ է, սակայն հույս է փափագում մտերմանալ իր նման պատվիրան խախտած Սոնյայի հետ:

Ռասկոլնիկովի հարազատների հետ կապված հոգսերն իր վրա է վերցնում Ռազումիխինը: Սիրահարվում է Դունյային: Այդ ընթացքում վիրավորված Լուժինը ընտրության առաջ է դնում հարսնացուին՝ կա´մ ինքը, կա´մ եղբայրը:

Իմանալու համար պառավի մոտ գրավադրված իրերի ճակատագիրը և ծանոթների մոտ իր դեմ կասկածները ցրելու համար Ռոդիոնը որոշում է ծանոթանալ Պորֆիրի Պետրովիչի՝ քննիչի հետ: Վերջինս հիշում է թերթում Ռասկոլնիկովի տպագրած «Ոճիրի մասին» հոդվածը և խնդրում է հեղինակին բացատրել երկու տեսակ մարդկանց մասին իր տեսությունը: Սովորական մարդիկ զուտ իրենց նմաններին արտադրելու համար են: Դրանք պիտի հեզ ու հնազանդ լինեն: Դրանք դողացող արարածներ են: Իսկական մարդիկ ունեն ուրիշ բնություն, նոր խոսքի շնորհ ունեն և քանդում են ներկան հանուն լավագույնի, անգամ եթե հարկ է լինում ոճիր գործել, օրինակ՝ արյուն թափել: Նրանք դառնում են նոր օրենսդիրներ: Չճանաչելով բիբլիական պատվիրանները՝ Ռասկոլնիկովը թույլ է տալիս այդ օրենսդիրներին խղճով արյուն հեղել: Խելացի և խորաթափանց Պորֆիրին գուշակում է ի դեմս Ռասկոլնիկովի գաղափարական մարդասպանին, որը հավակնում է լինել նոր Նապոլեոնը: Սակայն քննիչը չունի ապացույցներ և բաց է թողնում երիտասարդին՝ հուսալով, որ բարի բնությունը նրանում կհաղթի և կմղի խոստովանության:   

Իսկապես, հերոսն ավելի ու ավելի է համոզվում, որ սխալվել է ինքն իր մեջ: Նապոլեոնը հանգիստ խաղում էր մարդկանց կյանքերով, իսկ ինքը ցավում է մի պառավի համար: Ուրեմն նա դողացող արարած է:

Դունյայի հետևից Պետերբուրգ եկած Սվիդրիգայլովը, որն ըստ երևույթին մեղավոր է իր կնոջ մահվան մեջ, ծանոթանում է Ռասկոլնիկովի հետ և նկատում է, որ իրենք նույն խմորից են, թեպետ Ռասկոլնիկովը դեռ վերջնականապես չի հաղթահարել իր մեջ Շիլլերին: Քրոջը վիրավորողի հանդեպ ողջ գարշանքով հանդերձ Ռոդիոնին գրավում է Սվիդրիգայլովի մեջ կյանքը վայելելու կարողությունը:

Էժանագին հյուրանոցում (որտեղ Դունյային և մորը սենյակ է վարձել Լուժինը) ճաշելու ժամանակ տեղի է ունենում բացատրություն: Բացահայտում են, որ Լուժինը հերյուրանք է տարածում Ռասկոլնիկովի և Սոնյայի մասին: Լուժինին վռնդում են:

Ռասկոլնիկովը գալիս է Սոնյայի մոտ: Նրա մոտ է փրկություն փնտրում: Սոնյան իր պես միայնակ չէ: Աղջիկը իրեն զոհաբերել է ուրիշների՝ քույրերի և եղբայրների համար: Ռասկոլնիկովը արել է հակառակը: Նա զոհաբերել է ուրիշներին: Սոնյան կարդում է Ռասկոլնիկովին Քրիստոսի կողմից Ղազարոսի հարության մասին:

Բացահայտված լինելու վախից և միաժամանակ բացահայտված լինելու ցանկությամբ տանջահար եղած Ռասկոլնիկովը նորից գալիս է Պորֆիրիի մոտ, իբրև թե գրավադրված իրերի հարցով: Հանցագործների հոգեբանության մասին իբրև թե վերացական զրույցը հանգեցնում է երիտասարդի պոռթկմանը, և նա գրեթե մատնում է ինքն իրեն: Նրան փրկում է այն, որ Միկոլկան կեղծ խոստովանություն է անում պառավին սպանելու գործով:

Լուժինը հայտնվելով Մարմելադովների տանը՝ մեղադրում է Սոնյային հարյուրռուբլանոցի գողության մեջ: Աղջկա մոտ իսկապես գտնում են թղթադրամը: Հանկարծ գտնվում է վկա, ով տեսել է, թե ինչպես է Լուժինը անձամբ դրել թղթադրամը Սոնյայի գրպանը: Ռասկոլնիկովը բացատրում է Լուժինի ծրագիրը: Ստորացնելով եղբորը և Սոնյային Դունյայի աչքերում՝ Լուժինը հույս ուներ շահել հարսնացուի բարյացակամությունը:

Ռոդիոնը և Սոնյան զրուցում են, և երիտասարդը խոստովանում է, որ սպանել է պառավին: Աղջիկը խղճում է նրան և առաջարկում է քավել մեղքը խոստովանությամբ: Սակայն Ռասկոլնիկովը ասում է, որ դեռ կպայքարի: Ափսոսում է, որ դողացող արարած է:

Եկատերինա Իվանովնան երեխաների հետ հայտնվում է փողոցում: Սկսվում է արյունահոսություն և խեղճ կինը մահանում է: Մոտերքում գտնվող Սվիդրիգայլովը իր վրա է վերցնում թաղման ծախսը և երեխաներին ու Սոնյային ապահովելու հարցը:

Ռասկոլնիկովը գալով տուն գտնում է Պորֆիրիին, որը համոզում է նրան խոստովանություն անել: Բարոյական օրենքի բացարձակությունը մերժող տեսությունը հեռացնում է Աստծուց: Սակայն Ռասկոլնիկովը հույս ունի անցնել բարոյականության սահմանից: Նրա առաջ է Սվիդրիգայլովի օրինակը: Իսկ Սվիդրիգայլովը գտնում է, որ իր դարձի միակ ճանապարհը Դունյայի փոխադարձ սերն է իր նկատմամբ: Վերջնականապես համոզվելով, որ Դունյան իրեն չի կարող սիրել, Սվիդրիգայլովը ինքնասպանություն է գործում:

Այդ ընթացքում Ռասկոլնիկովը՝ վերջնականապես ճնշված, հրաժեշտ է տալիս հարազատներին և Սոնյային: Նա հայտնվում է Սիբիրում: Մայրը մահանում է վշտից: Դունյան ամուսնանում է Ռազումիխինի հետ: Սոնյան բնակվում է Ռասկոլնիկովի հարևանությամբ և այցելում է նրան: Սարսափը շարունակվում է նաև այստեղ: Կալանավորները ատում են նրան որպես անաստվածի: Սոնյային հարգում և սիրում են: Հայտնվելով բանտային հոսպիտալում՝ Ռասկոլնիկովը տեսնում է Հայտնության տեսարաններ: Անհանդուրժողականությունը մտնում է մարդկանց մեջ, և նրանք սպանում են միմյանց՝ ընդհուպ վերացնելով ողջ մարդկային ցեղը, բացի մի քանի մաքուրներից և ընտրյալներից: Նա վերջապես հասկանում է, որ բանականության գոռոզությունը բերում է գժտություն և կործանում: Նա անսահման սիրով է լցվում Սոնյայի հանդեպ: Նոր կյանքի շեմին կանգնած՝ նա ձեռքն է վերցում Ավետարանը:

Տես նաև Ապուշը, Խաղամոլը, Կարամազով եղբայրներ և Դևեր