Վահան Տերյան | Գիշեր և հուշեր | համառոտ

Շարքն ընդգրկում է 41 բանաստեղծություն, գրվել է 1908-1911 թթ: Սկսվում է կյանքում իր տեղը գտնելու անորոշության դատապարտվածությամբ: Մուտքը հիշեցնում է Դանտե Ալիգիերիի «Դժողքը»: Այնպես, ինչպես մեծ իտալացին էր մոլորված մութ անտառում և ելքի ու փրկության ճանապարհ էր որոնում, նույն կերպ մոլորության է մատնվել կյանքում իր տեղը գտնել փորձող բանաստեղծը:

Կանգնած եմ նորից ահեղ անտառում

Ճանապարհների բաժանումի մոտ.

Հանգչում են վերջին կրակներն աղոտ,

Ու մութն է կրկին իջնում ու փռվում…

…Չգիտեմ կյանքը ինձ ո՞ւր է տանում.-

Ամեն ինչ հարց է, մթին հանելուկ:

Նա հիշում է հեռու դղյակի քնքուշ դիցուհուն, դյութական ժամանակն անցել է, և կորել լուսե ուղին: Հաջորդում են աշնան պատկերները, և ակնհայտ է դառնում, որ այն, ինչը կար «Մթնշաղի անուրջների» մեջ, այստեղ այլևս չկա, երազներն ու անուրջները դարձել են սոսկ հուշեր.

Սև գիշե՜ր, և հուշե՜ր, և խոհե՜ր անհամար,

Մոռացված երազներ՝ շուշաններ թառամած.

Խնդություն հեռացած և անցած, անդարձ,-

Տրտմություն մենավո՜ր, միաձա՜յն, միալա՜ր…

… Սև խոհեր անսպառ, անհամա՜ր, անհամա՜ր,

Սև գիշեր, և հուշեր, և հուշեր ընդունայն,

Երազներ իմ անդարձ – ծաղիկներ իմ գարնան.

Ի՞նչ կանչով ձեզ կանչեմ, ինչպե՞ս լավ ձեզ համար:

Ավելանում են անձրևի նման լացող դաշնամուրի երգը, ջութակի հեկեկանքը, որոնք արցունքներով են ողողում բանաստեղծի ուղին:

«Օտարուհին» բանաստեղծության մեջ բացահայտում է իրեն տառապանքի մատնած ցնորքի էությունը. «Ո՞վ ես դու, որ անզոր եմ քո դեմ…»:

Այս հոգետանջ վիճակների մեջ կան նաև սթափության պահեր, երբ բանաստեղծը ազատագրվում է երազներից ու անուրջներից:

Ես գիտեմ հիմա.- ամենքի նման

Մի սովորական աղջիկ էիր դու.

Ես էի պճնել փայլով դյութական

Գորշ պատկերը քո մտքի և հոգու…

Ես էի լցրել տխրությամբ սիրուն

Քո փոքրիկ սրտի դատարկը անգույն,

Լուսավառել իմ ըղձերը հեռուն

Չնչին օրերի մանրահոգ կյանքում…

Սակայն այս իրականությունը կործանարար է, ավերվում է երազը, և բանաստեղծը երազում է կրկին կույր ու անգետ լինել, միայն թե ցնորքը չցնդի:

Ամեն ինչի մեջ հեկեկանք է, ցավ, տանջանք է, հոգու մշուշը չի ցրվում, գիշերով մղկտում է քամին, հուշերը խեղդում են, աղջկա տեսիլքը է՛լ առաջվանը չէ, անրջային չէ, այլ նա երևում է որպես մութ գիշերապահի լուռ այցելու: Օրերն ապականված են, կյանքի խնջույքը՝ անարգ, թախիծը՝ հիվանդ: Եվ անգամ կասկածանքն է տարածվում իր երգերի հանդեպ՝ ո՞ւմ համար են հնչում նրա սգավոր մեղեդիները («Իմ երգերին»): Եվ այսքանով հանդերձ բանաստեղծն իր հոգում փրկության ուժ է գտնում և ելք որոնում գալիք օրվա մեջ, և այն էլ՝ «Թախիծ» վերնագրված բանաստեղծությամբ.

Մահից չեմ վախենում, գալիքին

Նայում եմ հավատով,-

Կարոտ է սիրտս քո հմայքին

Մաքուր ու հոգեթով…

Տես նաև Հոգևոր Հայաստան և Մթնշաղի անուրջներ